‘veel christenen reageren krampachtig op vragen en twijfels bij jongeren’. 

Dit soort opmerkingen hoor je overal om je heen. Meestal als een argument om aan te geven waarom jongeren de gemeente met stille trom verlaten. De suggestie is dat er meer ruimte zou moeten komen voor gesprek over allerlei aspecten van het geloof en dat het averechts werkt als die ruimte ontbreekt.

Want met een defensief soort stelligheid help je mensen met vragen niet. Een echte dialoog vraagt om openheid van weerskanten. Dat brengt ons bij een belangrijke paradox.

Paradox: openheid en overtuiging

Het lijkt er vaak op dat het zetten van vraagtekens ons op een hellend vlak brengt. En dat is ook geen fictie want het loslaten van de waarheid begint vaak met het in twijfel trekken daarvan. Maar dat is niet het hele verhaal. Het kan nooit de bedoeling zijn klakkeloos van alles te geloven en het worstelen met vragen uit de weg te gaan. Het is essentieel naar elkaar toe open te staan voor nieuwe inzichten. Openheid voor vragen en twijfel én vasthouden aan je overtuiging kunnen samen gaan. Maar dat is best een lastige uitdaging want we denken vaak ten onrechte dat je pas een echt gesprek hebt als je alles open laat en verschillen uit de weg gaat.

Twee uitersten

Het is dus goed om met een open houding in het leven te staan. Het helpt om in het gesprek met elkaar bescheiden te zijn en mee te denken met degenen die vragen hebben of op een ander spoor zitten. Maar als je teveel nadruk legt op het begrijpen van de ander en het bouwen van bruggen kun je je als een kameleon gaan gedragen en van kleur verschieten. Een echte dialoog is daarmee niet gebaat want een authentieke ontmoeting betekent niet alleen open staan maar ook de moed bij jezelf te blijven zonder angst dat verschil van mening de relatie schaadt.

Maar je kunt ook aan de andere kant van het paard vallen. Dat gebeurt als je te snel defensief wordt en het moeilijk vindt om naar een ander te luisteren, om ruimte te geven aan kritiek of moeite. Dat gaat zeker ten koste van de relatie. Dit luistert nauw want een echt gesprek staat of valt met het vermogen te luisteren. We hebben niet voor niets twee oren en één mond… We lopen dus snel het gevaar dat we zozeer de waarheid willen verdedigen dat we te stellig worden, teveel doen alsof wij de waarheid in pacht hebben en te weinig erkennen dat we zelf ook nog veel dingen niet begrijpen.

Een paar doordenkertjes

• Gezonde apologetiek is onmisbaar want als je het geloof teveel benadert als iets wat je maar moet geloven ontstaat er geen stevig fundament. Je hebt het nodig om te weten wat je gelooft. Dan blijft het weliswaar een kwestie van geloof maar omdat je erover nagedacht, gestudeerd en geworsteld hebt, is het iets wat je echt je eigen hebt gemaakt.
• Apologetiek is een kwestie van verdedigen maar daarmee niet automatisch defensief. Het is goed om redelijke argumenten te hebben waarom je gelooft maar als we teveel uitgaan van de ratio reduceren we het geloof tot een rationeel argument en raak je verstrikt in welles/nietes, en de sfeer van hete hoofden, koude harten. 
• Een eerlijk gesprek ontstaat alleen als je van beide kanten bereid bent alle kaarten op tafel te leggen. Dat dwingt ieder om ook op metaniveau te willen denken, dus te beseffen wat je aannames zijn, wat de kaders zijn van je denken. Bijvoorbeeld of je gelooft in openbaring. Dat soort gesprek voorkomt dat de een de ander gemakkelijk in het defensief kan drukken.
• Het siert een christen als hij leeft met een houding van verwondering. Dat hij uitstraalt dat hij onder de indruk is van het mysterie van Gods aanwezigheid in zijn leven. Dit besef zal ertoe leiden dat niet in de sfeer blijft hangen van praten over God alsof Hij er zelf niet bij is. Dat voorkomt ook dat je arrogant overkomt als iemand die zogenaamd alles op een rijtje heeft.
• Als je zelf eerlijk bent over de paradoxen van het geloof, de dingen die je rationeel niet kunt rijmen, geeft dat ook een stuk ruimte. Inzicht in het paradoxale en transcendente karakter van de Gods werkelijkheid helpt om niet in of-of termen te verzanden. Dat komt een open en ontspannen gesprek waarin je ruimte laat voor het ongrijpbare ten goede.

Gezonde spanning

Dit is maar een stukje van het hele verhaal, maar een niet onbelangrijk stuk. Als we ons namelijk teveel opwerpen als verdedigers van de waarheid kan dat de indruk geven dat die waarheid te kwetsbaar is om overeind te blijven zonder onze bemoeienis. Het helpt als we dicht bij God leven want dan kunnen we ook dicht bij de ander komen. In ons contact met mensen die zoeken blijven we dan ontspannen omdat we weten dat het niet van ons maar van God afhangt.

Johan Vink is spreker, schrijver en initiatiefnemer van het \Omega Project