Verstand zonder geloof maakt alles plat
Geloof zonder verstand maakt alles vaag.

Zoals bij elke paradox is of-of denken ongelooflijk onverstandig. Als je geloof en verstand tegen elkaar uitspeelt kom je in een gespleten wereld terecht. Je probeert dan aan de ene kant met je beide benen op de grond te staan terwijl je hart weet dat er méér is, maar dat meer kun je niet pakken omdat je er rationeel geen grip op krijgt. Je leeft als het ware op twee levels die los staan van elkaar. Tussen dromen en doen gaapt een diepe kloof.

Persoonlijke ervaring.

Toen ik ging studeren was er niemand in mijn omgeving die me kon helpen om datgene wat ik op de universiteit leerde te verbinden met mijn geloof. Mijn studie draaide om empirisch onderzoek: je moest kunnen bewijzen of een stelling klopt. Niemand vertelde me dat veel dingen niet te bewijzen zijn. Niemand die de arrogantie van de wetenschap die de waarheid in pacht leek te hebben relativeerde. Indoctrinatie noem ik dat achteraf. Ik had natuurlijk geen verweer en voelde me best kwetsbaar en onzeker. Want welke rol speelde mijn geloof in mijn vak??

Omdat ik niet wist dat de vragen rond zingeving, waarheid, goedheid een kwestie van geloof zijn, probeerde ik alles te beargumenteren. Ik wilde alles logisch op een rij hebben, pas dan voelde ik me goed. Maar ik kwam daardoor helaas in de fuik van het rationalisme: mijn hoofd en hart begrepen elkaar vaak niet. Pas rond mijn 40e werd me duidelijk dat ik een geloof had dat teveel draaide om begrijpen en beheersen. Gelukkig, zeg ik achteraf, kwam ik in een crisis die me dwong om de schijnveiligheid van mijn verstand los te laten. Pas toen kwam er echt ruimte voor het werk van de Geest in mijn hart.

Geloof en verstand is een vreemde paradox.

Het geloof is het bewijs van de dingen die we niet zien (Hebr. 11:1) Dat klinkt tegenstrijdig want geloof en bewijzen gaan niet samen. Maar je moet het omdraaien en concluderen dat veel dingen die je niet ziet maar er wel toe doen een kwestie van geloof zijn. Je kunt met je verstand niet bewijzen dat het leven zin heeft, maar niemand wil een zinloos leven. Het geloof gaat ervan uit dat er een transcendente werkelijkheid is die ons verstand te boven gaat maar die ervoor zorgt dat het leven begrijpelijk wordt. Ik geloof zodat ik begrijp, zei Augustinus.

Wat als alles draait om je verstand?

Het grootste gevaar is dat je dan verstrikt raakt in scepsis, cynisme of relativisme. Want je verstand kan geen definitieve antwoorden vinden en je kunt niet anders dan steeds overal vraagtekens bij zetten. Natuurlijk is het goed om dingen niet zomaar voor zoete koek aan te nemen. Twijfelen en relativeren zijn vaak nuttig.Tegelijkertijd: verabsoluteren van je mening is geen teken van gezond verstand. Maar als je niet erkent dat er dingen zijn die je verstand overstijgen, kom je in een doodlopende straat. Dan sluit je je af voor alles wat God je van boven aanreikt.

Wat als geloof het verstand negeert?

Paulus zegt dat we volwassen moeten worden in ons verstand (1 Cor.14:20). Het is geen teken van een sterk geloof als je nergens moeilijk over doet. Het verstand is een prachtig geschenk waarmee we zorgvuldig moeten leren omgaan. Het verstand is weliswaar een slechte meester maar wel een goede dienaar. Als we geloven dat we God kunnen kennen, dan worden we niet persé goedgelovig, maar dan leren we onderscheiden wat van Hem komt en wat niet. Als we het verstand negeren neemt het gevoel die rol over en dat is niet wat je moet willen.

Hoe kunnen we deze paradox omarmen?

• Het helpt als je bereid bent te worstelen met vragen rond het geloof. Want geloof en verstand staan, als het goed is, altijd op spanning. Gezonde spanning is er bij gebaat dat je beide serieus neemt en dat voorkomt dat het geloof je verstand verzwakt of andersom. De echt waardevolle inzichten komen je meestal niet aanwaaien.
• Het is goed om te leren luisteren naar God. Hij heeft ons door zijn Geest het vermogen gegeven om onze antenne op Hem af te stemmen. Het spreken van God is van vitaal belang in al die situaties waarin ons verstand ontoereikend is om ons te leiden. De persoonlijke relatie met God zorgt ervoor dat de zichtbare en onzichtbare wereld verbonden worden.
• Het geloof geeft ons ook het vermogen om te aanvaarden dat wij lang niet alles hoeven snappen en aan te nemen dat Gods wegen hoger zijn dan de onze. Als er ruimte is voor het mysterie, als we leren om Hem te vertrouwen, dan kunnen we ook loslaten en open staan voor nieuwe ontdekkingen. Wel zo verrassend…

Conclusie: op zoek naar optimale synergie.

Geloof en verstand vormen een fantastische combi zolang de één de ander niet verdringt. Ze zijn bedoeld om elkaar aan te vullen en elkaar scherp te houden. Dat voorkomt dat we het verstand reduceren tot kil, logisch redeneren en het geloof reduceren tot dagdromen en fantasie. God wil ons tot volwassen, gezonde, evenwichtige mensen maken: is dat teveel gevraagd?

Johan Vink, spreker, schrijver en initiator van het Omega Project.
Deze paradox komt uit de multimediale Omega Cursus die via internet door groepen te volgen is.